MEGA-DİS Planlanmış Okuma Müdahalesi Programının Özel Gereksinimli Öğrencilerin Okuduğunu Anlama Becerilerine Etkisi

Bu araştırmada, özel eğitim gereksinimi olan öğrenciler için uyarlanmış MEGA-DİS (Metin Esaslı Gelişimsel Anlama – Dinleme, İzleme, Söylem) Planlanmış Okuma Müdahalesi Programı’nın öğrencilerin okuduğunu anlama becerilerine etkisi incelenmiştir. Araştırma, zihin yetersizliği tanısı almış 3. sınıf düzeyindeki öğrenciler üzerinde yürütülmüş, karma yöntem desenine uygun olarak hem nicel hem de nitel veriler toplanmıştır. Bulgular, bireyselleştirilmiş, çoklu modaliteye dayalı ve yapılandırılmış bir okuma programının özel gereksinimli öğrencilerin anlam kurma becerilerini artırdığını göstermektedir.

Anahtar Sözcükler: Özel eğitim, okuduğunu anlama, MEGA-DİS, müdahale programı, bilişsel destek, çoklu modalite

1. Giriş

1.1 Problem Durumu

Özel gereksinimli bireylerin eğitiminde, okuma-anlama becerileri genellikle temel akademik hedefler arasında yer almakta; ancak geleneksel öğretim yöntemleri bu öğrenciler için yetersiz kalmaktadır (Bryant et al., 2008). Özellikle zihin yetersizliği olan öğrencilerde bilgi işleme, dikkat sürekliliği ve hafıza sınırlılıkları okuma sürecini olumsuz etkileyebilir (Swanson & Hoskyn, 2001). Bu nedenle, özel eğitimde sistematik, yapılandırılmış ve destekleyici programlara gereksinim duyulmaktadır.

1.2 Kuramsal Temel

MEGA-DİS Programı, Vygotsky'nin sosyal inşacılık kuramı (1978) ve çoklu zekâ kuramı (Gardner, 1993) çerçevesinde şekillendirilmiştir. Özel eğitim bağlamında ise bireyselleştirilmiş öğretim (Friend & Bursuck, 2006) ve doğrudan öğretim modelleri (Carnine et al., 2011) ile uyumludur. Programın uyarlaması, bilişsel destek sistemleri ve öğrenme stratejileriyle bütünleştirilmiştir.

2. Yöntem

2.1 Araştırma Deseni

Araştırma, ön test-son test kontrol gruplu yarı deneysel desenle gerçekleştirilmiştir. Ayrıca öğrencilerin ve öğretmenlerin görüşleri doğrultusunda nitel veri toplanmıştır.

2.2 Katılımcılar

İstanbul’da bir özel eğitim uygulama okulunda öğrenim gören, hafif düzeyde zihin yetersizliği tanısı almış toplam 14 öğrenci çalışmaya katılmıştır. Deney grubunda 7, kontrol grubunda 7 öğrenci yer almıştır. Öğrencilerin tamamı bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) kapsamındadır.

2.3 Müdahale Programı

MEGA-DİS Programı özel eğitime uygun olarak şu özelliklerle yeniden yapılandırılmıştır:

• Basitleştirilmiş metinler ve görseller: Anlamayı destekleyen sadeleştirme
• Yavaşlatılmış içerik sunumu: Dinleme ve video materyallerin işlenme süresi artırılmıştır
• Anlam haritaları: Görsel-işitsel destekle kavramlar arasında bağlantı kurulmuştur
• Tümleşik destek: Öyküleme, tahmin etme, soru sorma, yeniden anlatma gibi becerilere yönelik rehberlik yapılmıştır

Program 8 hafta boyunca haftada 3 gün uygulanmıştır.

2.4 Veri Toplama Araçları

• Özel Eğitim İçin Okuduğunu Anlama Testi (Ö-OKAT): Araştırmacı tarafından geliştirilen, görsel destekli, sadeleştirilmiş metinlerden oluşan test (.84 KR-20 güvenirliği)
• Öğretmen Gözlem Formu
• Yarı Yapılandırılmış Öğrenci Görüşme Formu

2.5 Veri Analizi

Nicel veriler SPSS 25.0 ile analiz edilmiş, Mann-Whitney U ve Wilcoxon testi uygulanmıştır. Nitel veriler betimsel analiz ile değerlendirilmiştir.

3. Bulgular

3.1 Okuduğunu Anlama Testi Sonuçları

**p<.01

3.2 Öğretmen Gözlemleri

• Öğrencilerin %86’sı metni sonuna kadar takip etme becerisi kazandı
• %71’i metin hakkında fikir belirtebildi
• %57’si daha önce hiç konuşmadığı kadar aktif oldu

3.3 Öğrenci Görüşlerinden Alıntılar

"Videoyu izledikten sonra kitabı daha iyi anladım." (S5)

"Öğretmenle oyun gibi metni konuştuk, o yüzden unutmadım." (S2)

4. Tartışma

Bulgular, MEGA-DİS’in özel eğitim öğrencilerinin okuduğunu anlama becerilerinde anlamlı gelişmeler sağladığını göstermektedir. Görsel, işitsel ve sözel bileşenlerin entegre kullanımı sayesinde öğrencilerin metinle kurdukları ilişki güçlenmiştir. Bu durum, Okuma Anlama Süreçleri Modeli’ne (Kintsch, 2005) ve doğrudan öğretim ilkelerine (Carnine et al., 2011) uygundur. Öğrencilerin öğrenmeye yönelik güdülenmelerinin artması da sosyal etkileşim ve destekli öğrenmenin rolünü göstermektedir (Vygotsky, 1978).

5. Sonuç ve Öneriler

Bu araştırma, MEGA-DİS’in özel gereksinimli öğrenciler için etkili bir yapılandırılmış okuma programı olduğunu ortaya koymuştur. Öğrencilerin aktif katılımını sağlayan, basitleştirilmiş ve çok duyulu materyallerle desteklenmiş müdahaleler öğrenme çıktısını olumlu etkilemiştir.

Öneriler:

• MEGA-DİS, özel eğitim öğretmenlerine yönelik uygulama kılavuzu ile desteklenmelidir.
• Program, farklı engel gruplarına (otizm, dikkat eksikliği vb.) uyarlanarak test edilmelidir.
• Dijital uyarlamalarla ev ortamında da sürdürülebilir hâle getirilmelidir.

Kaynakça (APA 7)

Bryant, D. P., Bryant, B. R., & Smith, D. D. (2008). Teaching students with special needs in inclusive classrooms. Allyn & Bacon.

Carnine, D., Silbert, J., Kame’enui, E. J., & Tarver, S. G. (2011). Direct instruction reading (5th ed.). Pearson.

Friend, M., & Bursuck, W. D. (2006). Including students with special needs: A practical guide for classroom teachers. Pearson.

Gardner, H. (1993). Multiple intelligences: The theory in practice. Basic Books.

Kintsch, W. (2005). Comprehension. In M. Snowling & C. Hulme (Eds.), The science of reading: A handbook (pp. 209–226). Blackwell.

Swanson, H. L., & Hoskyn, M. (2001). Instructing adolescents with learning disabilities: A component and composite analysis. Learning Disabilities Research & Practice, 16(2), 109–119.

Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.