,Bu çalışmanın amacı, özel eğitimde sarmal öğrenme yaklaşımının kuramsal dayanaklarını, uygulanma biçimlerini ve öğrenme çıktıları üzerindeki etkilerini incelemektir. Sarmal öğrenme, bilgilerin zamanla artan karmaşıklıkla tekrar edilerek sunulmasını temel alan bir modeldir. Bu yaklaşım, öğrenme güçlüğü yaşayan öğrenciler için hem kalıcı öğrenmeyi hem de kavramsal gelişimi desteklemektedir. Literatür taraması, uygulama örnekleri ve materyal destekli öğretim örnekleri doğrultusunda sarmal öğrenmenin özel eğitim ortamlarında etkili olduğu sonucuna varılmıştır.

 

1. Giriş

Öğrenme süreci, bireyin gelişimsel özellikleriyle doğrudan ilişkilidir. Özel eğitim gereksinimi olan bireylerde bu sürecin bireyselleştirilmesi, öğretim yöntemlerinin etkili bir şekilde seçilmesini gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda sarmal öğrenme modeli, öğrenmenin basitten karmaşığa, somuttan soyuta doğru yapılandırıldığı ve önceki bilgilerin tekrarlanarak yeni bilgilerle bütünleştirildiği etkili bir öğrenme stratejisidir (Bruner, 1960).

 

2. Sarmal Öğrenme Yaklaşımının Kuramsal Temelleri

Sarmal öğrenme, ilk kez Jerome Bruner tarafından ortaya konmuştur. Bruner’a göre, bir konu ilk etapta basit şekilde verilmeli, ilerleyen zamanlarda ise aynı konu daha karmaşık ve detaylı biçimde yeniden ele alınmalıdır. Bu yapı, özellikle öğrenme güçlüğü, otizm spektrum bozukluğu, dikkat eksikliği gibi özel eğitim alanlarında bilişsel yükü azaltarak kavrayışı desteklemektedir (Bruner, 1960; Woolfolk, 2016).

 

3. Özel Eğitimde Sarmal Öğrenmenin Önemi

  • Tekrar ve Pekiştirme: Öğrencinin öğrendiklerini unutmasını engeller.
  • Bilişsel Uyum: Öğrenci her seferinde konuyu daha iyi yapılandırır.
  • Motivasyon: Daha önce karşılaştığı bir konuya yeniden dönmek güven duygusunu artırır.

Bu nedenlerle özel eğitimde sarmal öğrenme, bireylerin bilişsel, duyuşsal ve devinişsel (motor) alanlardaki gelişimlerini destekleyen bir çerçeve sunar.

4. Uygulama Alanları ve Yöntemler

4.1. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarında (BEP) Sarmal Öğrenme

Her öğrenci için kazanımlar basitten karmaşığa yapılandırılır. Örneğin, öz bakım becerilerinde önce “elleri yıkama”, sonra “tuvalet sonrası temizlik”, ardından “diş fırçalama” gibi aşamalar döngüsel olarak ve artan karmaşıklıkla tekrarlanır.

Uygulanabilir Materyaller:

  • Görsel sıralama kartları (örneğin, adım adım el yıkama kartları)
  • Rutin çizelgeleri
  • Sesli pekiştirme cihazları

 

4.2. Okuma-Yazma Öğretiminde Sarmal Yapı

Öğrenciye önce harfler tanıtılır, daha sonra bu harflerle oluşturulan heceler, kelimeler ve cümleler sunulur. Daha önce öğrenilen harf ve kelimelere dönülerek yeni bilgilerle ilişkilendirilir.

Uygulama Örneği:

    1. hafta: “e, l, a” harflerinin tanıtımı
    1. hafta: “el, al, le” hecelerinin oluşturulması
    1. hafta: “el al, el ele” gibi kısa cümlelerin kurulması
    1. hafta: Hikâye oluşturma çalışması

Uygulanabilir Materyaller:

  • Dokunsal harf kartları
  • Manyetik yazı tahtası ve harf setleri
  • Sesli kitap uygulamaları
  • Harfli oyun hamurları

 

4.3. Matematiksel Becerilerde Sarmal Öğrenme

Öğrenciye önce somut nesnelerle sayı tanıma verilir. Ardından toplama ve çıkarma işlemleri, sonra zihinden işlem gibi daha soyut beceriler öğretilir.

Uygulama Örneği:

    1. Aşama: Nesne sayma (1-5)
    1. Aşama: Nesne ile toplama işlemi (3+2 gibi)
    1. Aşama: Sayısal sembolle işlemler
    1. Aşama: Zihinden toplama

Uygulanabilir Materyaller:

  • Sayı boncukları
  • Yapboz sayı setleri
  • Sayma çubukları
  • Temalı kart oyunları (elma sayma vb.)

 

4.4. Sosyal Becerilerde Sarmal Öğrenme

Sosyal iletişim becerileri, bireyin hazır bulunuşluk düzeyine göre yapılandırılarak sunulur. Örneğin önce göz teması kurma, sonra selamlaşma, ardından sohbet başlatma gibi basamaklar tekrarlayan biçimde çalışılır.

Uygulama Örneği:

    1. Adım: “Merhaba” deme
    1. Adım: “Nasılsın?” sorusu sorma
    1. Adım: Cevap bekleme ve tepki verme
    1. Adım: Sohbeti sürdürme

Uygulanabilir Materyaller:

  • Rol yapma kuklaları
  • Sosyal öykü kitapları
  • Duygusal yüz ifadeleri kartları
  • Video modelleme klipleri

 

5. Sarmal Öğrenmenin Etkililiği Üzerine Bulgular

Çeşitli araştırmalar, sarmal öğrenmenin özel gereksinimli bireylerde:

  • Kalıcılığı artırdığını,
  • Anlama düzeyini yükselttiğini,
  • Öğrenci katılımını teşvik ettiğini,
  • Genelleme becerilerini geliştirdiğini ortaya koymuştur (Özsoy & Albayrak, 2021; Sarı & Baykara, 2023).

 

6. Sonuç ve Öneriler

Sarmal öğrenme yaklaşımı, özel eğitimde bireyselleştirilmiş öğretimi destekleyen, öğrencinin öğrenme hızına uygun, tekrar temelli ve kavramsal gelişimi merkeze alan etkili bir modeldir. Bu yaklaşımın başarıyla uygulanabilmesi için:

  • Öğretim materyallerinin somuttan soyuta yapılandırılması,
  • Öğrenci değerlendirmelerinin çok aşamalı yapılması,
  • Velilerin sürece dahil edilerek tekrarların evde de sürdürülmesi önemlidir.

 

Kaynakça

  • Bruner, J. (1960). The Process of Education. Harvard University Press.
  • Friend, M., & Bursuck, W. D. (2018). Including Students with Special Needs: A Practical Guide for Classroom Teachers. Pearson.
  • Özsoy, G., & Albayrak, D. (2021). Özel gereksinimli bireylerde tekrar temelli öğretim yöntemlerinin etkililiği. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 34-51.
  • Sarı, H., & Baykara, N. (2023). Özel eğitimde kavramsal gelişim için yapılandırılmış öğretim modelleri. Türk Özel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 11(2), 88-104.
  • Woolfolk, A. (2016). Educational Psychology (13th ed.). Pearson Education.