Bu çalışma, özel eğitimde buluş yoluyla öğrenme modelinin önemini, uygulanabilirliğini, kullanılan öğretim yöntem ve tekniklerini ve materyal kullanımını incelemektedir. Buluş yoluyla öğrenme modeli, bireysel farklılıklara duyarlı bir yaklaşım olup öğrencilerin aktif katılımını teşvik eder. Özellikle zihinsel ve gelişimsel yetersizlik gösteren bireylerde kavram öğretimi, problem çözme ve yaşam becerileri geliştirmede etkili olduğu literatürle desteklenmektedir. Bu bağlamda modelin özel eğitimdeki yeri ve sınıf içi uygulamaları örnekler ışığında değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler: özel eğitim, buluş yoluyla öğrenme, aktif öğrenme, materyal kullanımı, öğretim teknikleri

1. Giriş

Özel eğitim, bireylerin gelişim özelliklerine, bireysel ihtiyaçlarına ve öğrenme stillerine göre farklılaştırılmış öğretim süreçlerini kapsar. Bu bağlamda, öğretim yöntem ve tekniklerinin öğrenci merkezli olması büyük önem taşır. Buluş yoluyla öğrenme modeli, öğrencinin bilgiye doğrudan ulaşmak yerine keşfetme, analiz etme ve sentez yoluyla öğrenmesini hedefler (Bruner, 1961). Bu yaklaşım, özel gereksinimli bireylerde bilişsel ve sosyal gelişimi desteklemede etkili bir araçtır.

2. Buluş Yoluyla Öğrenme Modelinin Kuramsal Temelleri

Bruner’in yapılandırmacı yaklaşımına dayanan buluş yoluyla öğrenme modeli, öğrencinin bilgiyi dışarıdan hazır olarak almak yerine onu kendi zihinsel süreçleriyle yapılandırmasını öngörür. Öğrencinin merak etmesi, hipotez kurması, deneme-yanılma yapması ve sonuç çıkarması öğrenmenin temel dinamikleridir (Bruner, 1966).

3. Özel Eğitimde Uygulama Gerekliliği

Özel gereksinimli bireylerde motivasyonun arttırılması, öğrenmeye katılımın desteklenmesi ve somut yaşantılarla öğrenmenin sağlanması açısından buluş yoluyla öğrenme etkili bir öğretim modelidir (Özyürek, 2013).

4. Kullanılan Yöntem ve Teknikler

Buluş yoluyla öğrenmede çeşitli öğretim teknikleri kullanılır. Özel eğitimde bu teknikler öğrencinin düzeyine göre sadeleştirilerek sunulur:

5. Ders Uygulama Süreci: Örnek Ders Planı

Konu: Renk Kavramı
Düzey: Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik
Amaç: Öğrencinin temel renkleri ayırt etmesi ve gruplayabilmesi



Aşamalar:
1. Güdüleme: “Bugün hangi renkleri keşfedeceğiz?”
2. Keşfetme: Öğrencilere kırmızı, sarı, mavi nesneler sunulur.
3. Sınıflama: Öğrenci benzer renkteki nesneleri bir araya getirir.
4. Yansıtma: “Bu nesnelerin ortak özelliği neydi?”
5. Pekiştirme: Renk kartlarıyla hafıza eşleştirme oyunu oynanır.

 

6. Kullanılan Materyaller ve Araçlar

Buluş yoluyla öğrenme modelinde kullanılan materyallerin amacı; öğrencinin keşfetmesini, ilişki kurmasını ve bilgiyi somut deneyimlerle öğrenmesini sağlamaktır. Özellikle özel gereksinimli bireylerde duyu organlarını harekete geçiren, dikkat çekici ve işlevsel materyallerin kullanımı öğrenmenin kalıcılığını artırır.

Materyal Türü

Örnek Materyaller

Kullanım Amacı ve Etkinliği

Somut Nesneler

Renkli bloklar, meyve maketleri, oyuncak hayvanlar, mutfak eşyaları

Kavram öğretimi (renk, şekil, büyüklük), sınıflama, karşılaştırma ve gruplama etkinliklerinde kullanılır. Örnek: Elma, muz ve portakal maketleriyle “meyve” kavramı öğretilir.

Duyusal Materyaller

Dokulu kartlar (pürüzlü, yumuşak, sert), kumaş örnekleri, parfümlü kartlar, sesli oyuncaklar

Duyusal bütünleme ve kavram farklılaştırma. Örnek: Sert ve yumuşak kartlarla "yüzey" kavramı karşılaştırmalı olarak öğretilir.

Görsel Materyaller

Kavram kartları, duygu yüz ifadeleri, trafik işaretleri, çizgi romanlar

Kavram tanıma, görsel okuma ve eşleştirme için kullanılır. Örnek: Mutlu, üzgün, kızgın yüz ifadeleri kartlarıyla duygular tanıtılır.

Eğitsel Oyunlar

Puzzle, eşleştirme kartları, domino, hafıza oyunları

Dikkat, eşleştirme, ilişkilendirme ve kavram bütünleştirme becerilerinin gelişimi için kullanılır. Örnek: Aynı renkteki nesneleri eşleştirme kartları ile buldurma oyunu.

Canlandırma ve Kuklalar

El kuklaları, figürlü parmak kuklaları, mini sahne setleri

Sosyal beceri öğretimi ve canlandırma yöntemi ile dil gelişiminin desteklenmesi. Örnek: El kuklası ile “diş fırçalama” alışkanlığı dramatize edilir.

Hikâye Kitapları ve Resimli Kitaplar

Büyük boy resimli kitaplar, etkileşimli hikâye kitapları

Dil gelişimi, kavram sıralama ve neden-sonuç ilişkisi öğretimi. Örnek: “Kırmızı Top” hikâyesi ile renk ve yön kavramları birlikte işlenir.

Dijital Materyaller

Etkileşimli tahta oyunları, tablet uygulamaları (ToonGoggles, TinyTap), sesli kitaplar

Dikkat çekici, görsel-işitsel öğrenmeyi destekleyici materyaller. Örnek: Tablette “hayvan sesleri eşleştirme” uygulaması.

Günlük Yaşam Nesneleri

Gerçek tabak, çatal, fırça, düğme, kıyafet

Yaşam becerilerinin öğretiminde doğrudan kullanılır. Örnek: Gerçek düğme ile “düğme ilikleme” pratiği yapılır.

Matematiksel Araçlar

Abaküs, sayı blokları, paralar, geometrik şekiller

Sayı kavramı, işlem ve eşleştirme öğretimi. Örnek: “5 sayısını bul” etkinliğinde farklı sayıda boncukla çalışma yapılır.

 

Bu materyaller öğrencinin hem bilişsel hem de duyusal gelişimine katkı sağlar. Öğretmen bu materyalleri öğrencinin bireysel eğitim programına (BEP) uygun olarak seçmeli, sadeleştirmeli veya somutlaştırmalıdır. Etkinlik öncesi materyalin ne amaçla kullanılacağı belirlenmeli ve süreç boyunca öğrencinin aktif katılımı sağlanmalıdır.

7. Tartışma

Araştırmalar, özel eğitimde buluş yoluyla öğrenmenin, klasik ezberci yöntemlere kıyasla öğrencilerin öğrenmeye olan ilgisini ve öğrenme kalıcılığını önemli ölçüde artırdığını göstermektedir (Demirel, 2018). Özellikle dil gelişimi, kavram öğretimi ve sosyal beceri kazandırma alanlarında bu modelin kullanımı önerilmektedir. Öğretmenin rehber rolü, sürecin başarısında belirleyici unsurdur.

8. Sonuç ve Öneriler

Buluş yoluyla öğrenme modeli, özel eğitim öğrencilerinin bilişsel ve psiko-sosyal gelişimine bütüncül katkı sağlayan bir yaklaşımdır. Bu modelin etkili kullanımı için:
- Öğretmenler bu konuda hizmet içi eğitim almalıdır.
- Materyal çeşitliliği ve duyu organlarını harekete geçiren araçlar kullanılmalıdır.
- Öğrenciye yeterli keşfetme süresi tanınmalıdır.
- Süreç boyunca sabır ve sürekli gözlem esastır.

Kaynakça

Bruner, J. S. (1961). The act of discovery. Harvard Educational Review, 31(1), 21–32.
Bruner, J. S. (1966). Toward a theory of instruction. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Demirel, Ö. (2018). Eğitimde program geliştirme: Kuramdan uygulamaya (27. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
Özyürek, M. (2013). Özel eğitime giriş. Ankara: Kök Yayıncılık.
Yüksel, S. (2014). Özel gereksinimli bireylerde yapılandırmacı yaklaşıma dayalı öğretim modellerinin etkisi. Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(2), 123-136.