Giriş

Kavram öğretimi, özel eğitimde öğrencilerin çevrelerini anlamaları ve akademik başarıyı artırmaları açısından temel bir rol oynar. Ancak pek çok özel gereksinimli bireyde yanlış kavramlar yerleşmiş olabilir. Kavramsal değişim modeli, bu yanlış kavramları ortaya çıkarma ve dönüştürme sürecine odaklanır. Özellikle öğrenme güçlüğü, otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve dikkat eksikliği yaşayan bireylerde etkili sonuçlar vermektedir.

Kavramsal Değişim Modelinin Temelleri

Kavramsal değişim modeli, Posner ve arkadaşları (1982) tarafından geliştirilen bir öğrenme kuramına dayanır. Modele göre birey bir kavramı değiştirebilmek için:

- Mevcut kavramın yetersiz olduğunu fark etmeli,

- Yeni kavramın anlaşılır ve mantıklı olduğunu görmeli,

- Yeni kavramın daha açıklayıcı olduğuna inanmalı,

- Bu kavramı benimseyip uygulamalıdır.

Özel Eğitimde Kullanım Önemi

Özel eğitimde bu modelin uygulanması;

- Öğrencilerin bilişsel gelişimini destekler,

- Kavram yanılgılarını düzeltir,

- Öğrencinin çevresel uyumunu artırır,

- Eleştirel düşünme becerilerini teşvik eder.

Uygulama Teknikleri

Kavramsal değişim modelini özel eğitimde uygularken aşağıdaki teknikler etkili olabilir:

1. Kavram Karşılaştırma Tabloları

2. Tahmin-Gözlem-Açıklama (TGA)

3. Anlam Çözümleme Haritaları

4. Sokratik Sorgulama

5. Metinle Tartışma ve Anlamlandırma

Kullanılabilecek Materyal Çeşitleri

Öğrencinin bireysel ihtiyacına göre seçilecek materyaller kavramsal değişim sürecini hızlandırır:

- Görsel kartlar ve kavram eşleştirme kartları

- Dijital kavram haritası uygulamaları (Kahoot, Padlet, Canva)

- Somut nesnelerle kavram gösterimi

- Etkileşimli video içerikler

- Kavram temelli hikâye kitapları

Uygulama Örneği

Konu: "Canlı ve Cansız Varlıklar"

Yanılgı: Öğrenci hareket eden her şeyi canlı zannediyor.

Süreç:

1. Eski bilgi sorgulanır: "Araba canlı mıdır?"

2. Tahmin alınır, sonra gözlem yapılır.

3. Tartışma ve görsellerle açıklama yapılır.

4. Yeni kavram benimsenip somut örneklerle pekiştirilir.

Sonuç

Kavramsal değişim modeli, özel eğitimde kavram öğretiminin etkinliğini artıran önemli bir araçtır. Öğrencilerin yanlış öğrenmelerini düzeltmelerine olanak tanır ve onları daha kalıcı öğrenmelere yönlendirir. Etkili öğretim teknikleri ve doğru materyal seçimi ile bu modelin başarıya ulaşma olasılığı artmaktadır.

Kaynakça

- Posner, G.J., Strike, K.A., Hewson, P.W., & Gertzog, W.A. (1982). Accommodation of a scientific conception: Toward a theory of conceptual change. Science Education, 66(2), 211–227.

- Özsoy, G., & Ataman, A. (2009). Kavramsal değişim yaklaşımına dayalı öğretimin özel eğitim öğrencilerinin başarılarına etkisi. Eğitim ve Bilim, 34(152), 22–31.

- Doğanay Bilgiç, D. (2015). Kavramsal değişim metinlerinin öğrenme üzerindeki etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 15(4), 1029–1053.